تجهیزات استریل
رادیوگرافی دندان
مقدمه و معرفی کلی
اجزای دستگاه رادیوگرافی دندان
یک دستگاه رادیوگرافی دندانی از بخشهای اصلی زیر تشکیل میشود:
- تیوب (Tube):
منبع تولید اشعه ایکس است که شامل کاتد و آند میباشد. درون آن پدیدهی برخورد الکترونها با هدف فلزی (معمولاً تنگستن) باعث تولید پرتو ایکس میشود.
- برد کنترل و تایمر:
وظیفهی تنظیم پارامترهای تابش مانند ولتاژ (kV)، جریان (mA) و مدت زمان تابش را بر عهده دارد. این قسمت نقش کلیدی در کنترل کیفیت تصویر و میزان دوز اشعه دارد.
- بازوها و استراکچر دستگاه:
وظیفهی نگهداری و تنظیم موقعیت تیوب نسبت به بیمار را برعهده دارند و در مدلهای دیواری یا متحرک طراحی میشوند.
- ترانس ولتاژ بالا (High Voltage Transformer):
ولتاژ مورد نیاز برای عملکرد تیوب را تأمین میکند.
جمعبندی و نکات کلیدی
- تیوب، قلب اصلی دستگاه رادیوگرافی است.
- کنترل دقیق پارامترهای تابش، عامل اصلی کیفیت تصویر است.
- استراکچر دستگاه باید پایدار و بدون لرزش باشد.
انواع دستگاههای رادیوگرافی
از نظر ساختار و کاربرد، دستگاههای رادیوگرافی دندان به سه دسته تقسیم میشوند:
- مدل دیواری (Wall-mounted):
ثابت بوده و در کلینیکهای دندانی استفاده میشوند.
- مدل با پایه متحرک (Mobile):
برای جابهجایی بین یونیتها مناسب است.
- مدل پرتابل (Portable):
سبک و قابل حمل، مورد استفاده در شرایط خاص و خارج از محیط کلینیک.
از نظر نوع ولتاژ اعمالی نیز به دو گروه اصلی تقسیم میشوند:
- AC (ولتاژ متناوب):
اشعه متغیر با زمان تابش بیشتر و کیفیت پایینتر.
- DC (ولتاژ مستقیم):
اشعه یکنواخت، زمان تابش کوتاهتر و کیفیت بالاتر.
جمعبندی
- مدلهای DC کیفیت تصویربرداری بالاتری نسبت به AC دارند.
- در مراکز آموزشی و تخصصی دندانپزشکی، استفاده از سیستمهای DC توصیه میشود.
اصول فیزیکی و تعامل اشعه ایکس با بافتها
اشعه ایکس هنگام عبور از بدن، بسته به چگالی بافتها دچار جذب یا عبور میشود:
- بافتهای سخت (استخوان و دندان): چگالی بالا، جذب بیشتر، رنگ سفید در تصویر.
- بافتهای نرم (لثه و عضلات): چگالی پایین، عبور اشعه، رنگ تیرهتر در تصویر.
این اختلاف جذب پایهی تشکیل تصویر در رادیوگرافی است.
نکات کلیدی
- هرچه چگالی بافت بالاتر باشد، تصویر روشنتر خواهد بود.
- انتخاب صحیح پارامترهای تابش، برای تمایز مناسب بافتها ضروری است.
روشهای دریافت تصویر
تصویر رادیوگرافی دندانی به دو روش اصلی تهیه میشود:
1.روش آنالوگ (دستی)
1. روش آنالوگ (دستی)
در این روش از فیلمهای حساس به اشعه ایکس استفاده میشود.
مراحل ظهور و ثبوت شامل:
- غوطهوری فیلم در محلول ظهور (معمولاً ۸ تا ۱۰ ثانیه – بسته به نوع و برند محلول متغییر)
- شستوشو با آب (10 ثانیه)
- غوطهوری در محلول ثبوت (معمولاً 10 تا 15 ثانیه – بسته به نوع و برند محلول متغییر )
- شستوشوی نهایی
- خشک کردن در نور قرمز مجاز
مزایا: قیمت پایین، عدم نیاز به تجهیزات دیجیتال
معایب: کیفیت پایینتر، یکبار مصرف بودن فیلمها، عدم قابلیت ویرایش تصویر
2.روش دیجیتال
در این روش از سنسورهای الکترونیکی برای ثبت تصویر استفاده میشود.
دو فناوری اصلی عبارتاند از:
الف) سنسور RVG (Radio Viso Graphy)
- تصویر بهصورت دیجیتال و مستقیم به کامپیوتر منتقل میشود.
- سرعت بالا و کیفیت تصویر ممتاز
- کاهش دوز اشعه و سهولت در ذخیرهسازی
مزایا:
کیفیت عالی، پاسخ سریع، قابلیت بایگانی دیجیتال
معایب:
سختی در قرارگیری در دهان بیمار، سایز ثابت، اتصال کابلی
ب) سنسور PSP (Photo-Stimulable Phosphor)
- از صفحات فسفری انعطافپذیر استفاده میکند.
- پس از تابش اشعه، تصویر توسط اسکنر PSP خوانده میشود.
مزایا:
انعطافپذیری، سایزهای متنوع، قابلیت استفاده مجدد
معایب:
هزینه بالای اسکنر، زمان پردازش طولانیتر، حساس به خراش
جمعبندی
- RVG مناسب برای سرعت بالا و کار روزمره کلینیکی است.
- PSP برای مراکز آموزشی و تصویربرداری دقیقتر کاربرد بیشتری دارد.
رادیوگرافی پانورامیک (OPG)
OPG (Orthopantomogram) یا رادیوگرافی پانورامیک، تصویری جامع از کل دهان شامل فک بالا و پایین، دندانها و ساختارهای اطراف فراهم میکند.
مزایا:
- غیرتهاجمی (بدون قرارگیری سنسور در دهان)
- تصویربرداری سریع و راحت
- نمایش کلی وضعیت فکین
محدودیت:
جزئیات دقیق دندانها (در مقایسه با تصاویر پریآپیکال) کمتر است.
نکات کلیدی
- OPG برای ارزیابی کلی دهان ایدهآل است اما برای تشخیص دقیق ضایعات موضعی، باید از تصاویر داخل دهانی استفاده شود.
ایمنی در رادیوگرافی دندانی
رعایت نکات ایمنی از الزامات اساسی هنگام کار با دستگاههای تولید اشعه است:
- استفاده از روپوش سربی برای بیمار
- استفاده از محافظ تیروئید
- سربکوبی دیوارها جهت جلوگیری از نشت اشعه (ورقهای ۱ تا ۶ میلیمتر)
- کاهش دوز تابش تا حد ممکن
- اجتناب از تکرار تصاویر
- آموزش پرسنل در زمینه ایمنی اشعه
جمعبندی
- ایمنی، مهمترین اصل در کار با اشعه ایکس است.
- سربکوبی مناسب اتاق و استفاده از روپوشهای سربی الزامی است.
تجهیزات جانبی – تثبیتکننده ولتاژ (Stabilizer)
وسیلهای است برای تنظیم و تثبیت ولتاژ برق ورودی دستگاههای حساس مانند رادیوگرافی.
دو نوع اصلی دارد:
- رلهای (Relay Type)
- سرو موتوری (Servo Motor Type)
نوع سرو موتوری دقت بالاتری دارد و برای تجهیزات پزشکی توصیه میشود.
جمعبندی
- استفاده از استابلایزر از آسیبهای ناشی از نوسانات برق جلوگیری میکند.
- نوع سرو موتوری به دلیل دقت بالا برای دستگاههای رادیوگرافی مناسبتر است.
برندهای برتر تولیدکننده
- Vatech (کره جنوبی)
- Planmeca (فنلاند)
- Sirona (آلمان)
- Kodak (فرانسه)
- De Gotzen (ایتالیا)
- NewTom (ایتالیا)
- Durr Dental (آلمان)
- Fona / Dentsply / Owandy
این برندها از نظر کیفیت تصویر، ایمنی، دوام قطعات و خدمات پس از فروش در ردهی برتر جهانی قرار دارند.
نتیجهگیری کلی
رادیوگرافی دندانی یکی از مهمترین ابزارهای تشخیصی در دندانپزشکی است که با پیشرفت فناوری، از سیستمهای آنالوگ ساده به سیستمهای دیجیتال باکیفیت بالا ارتقا یافته است.
در کنار دانش فنی، رعایت اصول ایمنی، نگهداری صحیح تجهیزات و شناخت انواع سنسورها نقش کلیدی در تضمین کیفیت تصاویر و سلامت بیماران دارد.